Rươi - Thực phẩm ngon và bổ dưỡng

“Tháng chín đôi mươi, tháng mười mùng năm”.

Ở quê mình, từ già đến trẻ, ai cũng biết câu tục ngữ gắn với hai hiện tượng thiên nhiên đặc biệt này: mùa triều cường và mùa rươi.

Theo lịch con nước của người dân vùng ven biển Hải Phòng, Thái Bình, Nam Định, thì ngày 20 tháng chín, ngày mùng 5 tháng mười âm lịch hàng năm là hai thời điểm thủy triều đạt mức cực đại. Vào mùa triều cường, nước biển dâng mênh mông, ngập lút cả rừng vẹt. Hồi học Trường THPT Đông Thụy Anh, có những hôm bọn mình phải đi vòng từ làng Tam Đồng qua đê Ngự Hàm để tránh làng Quang Lang đã bị ngập bởi nước triều dâng. Nếu triều cường mà kết hợp với mưa bão nữa thì chí nguy… Thế nhưng, như để bù lại cho lỗi bất an bởi cuộc hôn phối giữa mùa triều cường và mùa mưa bão, Mẹ Thiên nhiên đã ban tặng cho vùng châu thổ duyên hải sông Hồng, sông Thái Bình một sản vật quý, ấy là con rươi.

Con Rươi

Rươi (tên khoa học: Nereidae), thuộc họ Giun nhiều tơ (Polychaeta), vốn chuyên sống dưới bùn ở vùng nước lợ và các đầm nước, thửa ruộng vùng cửa sông. Vào mùa sinh sản, trước lúc trời mưa, chúng mới rủ nhau ngoi lên mặt nước sau khi đã hoàn thành chu kỳ phát triển, giao phối, đẻ trứng. Ấy là khi chúng chỉ còn ít ngày tung tăng bơi lội rồi tự hóa kiếp. Và không biết tự bao giờ, lúc này, cái loài giun nhiều chân trông hơi ghê ghê kia lọt vào vợt, vào lưới, vào rổ rá… để rồi trở thành món ăn khoái khẩu của con người.

Khi mới vớt lên, rươi có màu xanh nhạt pha ánh bạc, sau đó chuyển dần sang màu hồng lợt, lúc chết có màu xanh đậm. Để chế biến rươi, nhất định phải qua công đoạn “làm lông”: đổ nước nóng già vào nồi đựng rươi còn sống, dùng đũa khuấy nhẹ một lúc, sau đó đổ vào rá rửa bằng nước sạch vài lần cho rươi rụng hết “lông” (chính xác là chân). Nếu rươi chưa rụng hết chân thì khi ăn sẽ dễ bị ngứa. Chú ý là khuấy nhẹ tay vì rươi rất mềm, rất dễ nát. Chả thế mà để ví những người động tí là khóc, dân quê mình có thành ngữ: mổ rươi. “Đồ mổ rươi” – nghe mắng thế là biết người mau nước mắt rồi.

Chả Rươi lá gừng

Rươi được chế biến thành nhiều món ngon, trứ danh nhất là món chả rươi. Cho rươi đã làm sạch vào tô, dùng đũa đánh nhuyễn. Cũng có người thích để nguyên con rươi, nhưng nhiều người thích đánh thật nhuyễn vì sợ nhìn thấy con rươi như con sâu. Sau đó cho thịt xay, trứng vào tiếp tục đánh đều. Thêm gia vị: vỏ quýt, hành hoa, thì là, ớt băm nhỏ, muối, nước mắm, chút bột ngọt. Khi hỗn hợp dẻo đều thì múc cho vào chảo chiên, mùi thơm bốc lên cứ gọi là điếc mũi. Ăn chả rươi khi còn nóng sẽ ngon hơn, chấm với nước mắm pha chanh ớt, kèm với rau thơm.

Mẹ mình vẫn hay kể, ngày xưa, khi đầm bãi tự nhiên ở quê mình còn bao la thì rươi nhiều (“nhiều như rươi” mà) và rất rẻ. Vào cữ rươi, bà ngoại thường ra chợ mua hàng thúng rươi còn tươi roi rói về cho vào vại làm mắm để dành ăn quanh năm. Mẹ bảo, thịt ba chỉ luộc, rau lang luộc chấm mắm rươi, ăn với cơm gạo mới tháng mười thì cứ gọi là căng bụng vẫn còn thèm. Rồi mẹ đọc câu ca dao:

“Bao giờ cho đến tháng mười
Bát cơm thì trắng bát rươi thì đầy”.

Cái món dân dã, rẻ rề ngày xưa giờ hiếm và đắt... như rươi. Rươi đã thành món đặc sản mà những người xa quê chẳng mấy khi được thưởng thức. Thế nên có người vào cữ rươi “tháng chín đôi mươi, tháng mười mùng năm”, nhìn nước triều cường biến phố thành sông ở Sài Gòn, lại nghĩ vẩn vơ...

Vũ Trọng Tranh