Đời sống con người thời nguyên thủy

Trong điều kiện thiên nhiên hoang dã, công cụ lao động thô sơ, trình độ thấp, người nguyên thủy không thể sống lẻ loi. Vì vậy, họ đã tập hợp lại thành từng bầy trong các hang động, hoặc trong những túp lều làm bằng cây, lợp lá hoặc cỏ khô, cùng lao động, tìm kiếm thức ăn và chiến đấu với thú dữ để tự vệ. Mỗi bầy đều có người đứng đầu, có sự phân công công việc giữa nam và nữ, mọi thành viên đều có nghĩa vụ săn bắt, tìm kiếm thức ăn, bảo vệ lẫn nhau và trông nom con cái… Bầy người nguyên thủy chính là tổ chức xã hội đầu tiên của loài người.

Ở thời kỳ này, người nguyên thuỷ đã biết chế tạo công cụ lao động như rìu, mũi lao, dao bằng đá để đào bới cây củ làm thức ăn, chặt cây, làm vũ khí tự vệ và tấn công các con thú khi đi săn. Những công cụ thô sơ đó được gọi là công cụ đá cũ sơ kì.

Vào cuối thời kì nguyên thủy, loài người đã có một bước tiến lớn lao, từ việc lấy lửa trong tự nhiên do cháy rừng đến việc tạo ra lửa; dùng lửa làm chín thức ăn, sưởi ấm và đuổi thú dữ.

Giai đoạn phát triển tiếp theo là chế độ công xã thị tộc. Có thể coi thị tộc là một gia đình lớn mà thế hệ trước và sau có quan hệ ruột thịt với nhau, theo dòng mẹ gọi là mẫu hệ. Mỗi thị tộc có tên gọi riêng, chiếm cứ một khu vực lãnh thổ riêng, trong đó có ruộng đất trồng trọt, rừng, ao hồ và những tài sản khác…

Ở chế độ công xã thị tộc, chưa có sự chiếm hữu tư nhân về tư liệu sản xuất và sản phẩm lao động. Các thành viên đều có quyền sở hữu và sử dụng tài sản trong phạm vi lãnh địa của thị tộc. Đó là chế độ sở hữu tập thể của thị tộc. Mọi thành viên của thị tộc đều bình đẳng, cùng làm, cùng hưởng như nhau. Tập tục chia đều thức ăn và những tài sản khác cho các thành viên của thị tộc hiện vẫn còn phổ biến ở một số bộ lạc thổ dân châu Úc và nhiều nơi khác.

Trong thị tộc, người đứng đầu được gọi là tộc trưởng; các bô lão luôn được kính trọng, nhưng không ai có thể vi phạm chế độ sở hữu chung hoặc được quyền hưởng thụ nhiều hơn người khác. Mọi công việc quan trọng của thị tộc như tuyên chiến, nghị hòa, rời địa bàn cư trú, bầu thủ lĩnh quân sự,… đều do hội nghị toàn thể các thành viên thị tộc quyết định.

Khi các thị tộc ngày một nhiều hơn, lớn mạnh hơn, các bộ lạc được hình thành. Mỗi bộ lạc có thể gồm nhiều thị tộc có quan hệ huyết thống hoặc quan hệ hôn nhân liên kết với nhau. Có những bộ lạc đông hàng vạn người. Cũng như thị tộc, các thành viên trong bộ lạc có quan hệ cộng đồng về ngôn ngữ, phong tục tập quán, tín ngưỡng, văn hóa, nhưng thường phong phú hơn so với thị tộc.

So với thị tộc, các bộ lạc có vùng lãnh thổ ổn định hơn, bao gồm nơi trồng trọt, săn bắt và chăn nuôi...

Lãnh đạo bộ lạc là một hội đồng gồm các tộc trưởng của các thị tộc trong bộ lạc. Các vấn đề quan trọng của bộ lạc được đưa ra bàn bạc trong hội nghị bộ lạc gồm tất cả các tộc trưởng và thủ lĩnh quân sự. Vị thủ lĩnh đứng đầu bộ lạc được gọi là tù trưởng.

Ngày nay, hình thức bộ lạc vẫn tồn tại ở những vùng hoang sơ như: bộ tộc Tufi ở New Guinea; bộ tộc Wodaabe ở Chad; bộ lạc Sadhus ở Ấn Độ; bộ lạc Mundari ở Nam Sudan…